Christiane F.: waarschuwing of voorbeeld?
Een tienermeisje dat verslaafd raakt aan heroïne – het was een waargebeurd verhaal dat begin jaren 80 heel Nederland schokte toen we kennismaakten met de Berlijnse Christiane F. In 1980 verscheen de Nederlandse vertaling van Christiane F., Verslag van een junkie. Een jaar later ging de film Wir Kinder vom Bahnhof Zoo hier in premiere. Beide maakten een verpletterende indruk. Voor het eerst zagen we hoe makkelijk een ‘gewoon’ meisje kon afglijden in de wereld van drugs en prostitutie. Veel ouders zagen boek en film als ideaal voorlichtingsmateriaal voor hun kinderen. Maar was dat wel zo’n goed idee?
Een waargebeurd verhaal
Christiane Felscherinow was 12 jaar toen ze voor het eerst hasj gebruikte, en 13 toen ze aan heroïne begon. Als tiener in het West-Berlijn van de jaren 70 raakte ze verstrikt in een wereld van drugsverslaving en prostitutie rond het beruchte station Bahnhof Zoo. Haar verhaal kwam aan het licht toen twee journalisten van het tijdschrift Stern, Kai Hermann en Horst Rieck, onderzoek deden naar jonge drugsverslaafden in Berlijn. Ze interviewden Christiane maandenlang en werkten haar verhaal uit tot een boek dat in 1978 in West-Duitsland verscheen. Het werd meteen een enorme bestseller.
Impact in Nederland
Ook in Nederland sloeg het boek in als een bom. Dat was niet vreemd in een land dat heroïneverslaving rap om zich heen zag grijpen, terwijl de naïviteit over het middel groot was. Christiane F. werd massaal gelezen, niet alleen door jongeren maar ook door ouders, hulpverleners en leerkrachten. De rauwe eerlijkheid waarmee het drugsgebruik en de prostitutie werden beschreven, maakte diepe indruk. Dat gold voor de film nog meer. Die was extra aantrekkelijk door de muziek van David Bowie – vooral het nummer Heroes is onlosmakelijk verbonden met Wir Kinder vom Bahnhof Zoo. Bowie verschijnt ook zelf in de film wanneer Christiane naar een concert van hem gaat. Dat optreden maakte de film nog echter, maar onderstreepte voor leeftijdgenoten ook hoe cool de 12-jarige Christiane was.
Rol in drugsvoorlichting
Het verhaal van Christiane F. werd in Nederland veelvuldig gebruikt in drugsvoorlichting op scholen. De film werd vertoond in klaslokalen, gevolgd door intense discussies. Het was een keerpunt in hoe er over drugsverslaving werd gesproken: niet meer als een ver-van-je-bed-show, maar als iets dat ook ‘gewone’ tieners uit ‘gewone’ gezinnen kon overkomen. De expliciete beschrijvingen van ontwenningsverschijnselen en de vernederingen van straatprostitutie werkten als een krachtige waarschuwing.
Het risico van romantiek
Althans – dat was het idee. De destijds bekende drugsvoorlichter Rob van Amerongen sprak in zijn voorwoord bij het boek de verwachting uit dat de romantische kanten van het heroïneleven die Christiane beschreef, ruimschoots zouden worden overstemd door de ellende waar zij en haar vrienden doorheen gingen. Maar achteraf bleek dat het boek en vooral de film sommige jongeren juist inspireerde om heroïne te proberen. Dat kwam doordat ze wegzwijmelden bij het liefdesverhaal van Christiane en haar vriendje Detlef, ondanks de hoofdrol van heroïne daarin. Het kwam ook doordat de film goed liet zien hoe dat in zijn werk ging, heroïne gebruiken. Tegenwoordig geeft een organisatie als de Jellinek dan ook geen drugsvoorlichting meer aan schoolklassen. Het risico dat je er kinderen die er anders niet naar zouden talen mee op ideeën brengt, is volgens hen vele malen groter dan de kans dat je de enkeling die richting harddrugs zal afglijden van dat pad afhoudt.
Christianes leven na het boek
Voor Christiane betekende het succes van boek en film niet het einde van haar problemen. Ze bleef worstelen met haar verslaving, ondanks verschillende pogingen om clean te worden. In de jaren ’80 verhuisde ze naar Zürich, waar ze deel uitmaakte van de beruchte drugsscene rond het Platzspitzpark, ook wel bekend als ‘Needle Park’. Het geld dat ze met het boek verdiende, was snel op. Ze probeerde een carrière als muzikant en actrice op te bouwen, maar die werd niet erg succesvol. In 2013 publiceerde ze een nieuwe autobiografie, Mein zweites Leben (Mijn tweede leven), waarin ze openhartig vertelde over haar aanhoudende strijd met verslaving.
Nog niet vergeten
Christiane F. is inmiddels over de zestig. In interviews vertelt ze nog steeds openhartig over haar worsteling met verslaving en de gezondheidsproblemen die ze daaraan heeft overgehouden. Haar verhaal is sowieso nog niet vergeten: in 2021 verscheen bij een streamingdienst een serie onder de titel Wir Kinder vom Bahnhof Zoo, die het voor een nieuwe generatie vertelt. Hoe die generatie er naar kijkt – dat is de vraag.